Volgens de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens mag niemand onderworpen worden aan willekeurige arrestatie, detentie of verbanning. Dit betekent dat aanhouding, gevangenneming of uitwijzing maar toegestaan is in bepaalde omstandigheden. De wettelijke normen en procedures moeten gevolgd worden en de beslissing tot aanhouding, opsluiting of uitwijzing moet de individuele redenen die aanleiding geven tot de aanhouding, opsluiting of uitwijzing vermelden. De betrokkene moet de redenen kennen waarom hij van zijn vrijheid beroofd werd.
De Verklaring voor de Rechten van de Mens is universeel. Het verbod op willekeurige arrestatie, detentie of verbanning geldt dus voor iedereen en overal. De jonge relschopper die het recreatiepark Blaarmeersen op stelten zet, kan maar aangehouden worden zolang de wet dat toestaat, en om redenen die de wet omschrijft. Homoseksualiteit is geen aanvaardbare reden om gevangen genomen te worden, ook niet in Rusland of Iran. Vluchtelingen die na een gevaarlijke reis via de Middellandse Zee erin slagen de Italiaanse territoriale wateren te bereiken, mogen niet zonder meer teruggebracht worden naar Libië.
Het verbod op willekeurige arrestatie, detentie of verbanning wordt in veel landen nog al te vaak met de voeten getreden
Het verbod op willekeurige arrestatie, detentie of verbanning wordt in veel landen nog al te vaak met de voeten getreden. Ook binnen Europa. En wie dacht dat België een smetteloos palmares heeft, moet weten dat schijn bedriegt. Eén specifieke groep blijkt wel heel vaak het slachtoffer te worden van inbreuken op die rechten: migranten. We zoomen in op een aantal voorbeelden.
Asielzoekers kunnen in België bijvoorbeeld opgesloten worden wanneer er een risico bestaat dat zij onderduiken. Wat dat risico concreet inhield, werd lang niet wettelijk bepaald. Maar de vreemdelingenwet werd in de zomer van 2017 op ingrijpende wijze herschreven. Sindsdien bevat de wet een hoeveelheid zeer vage en algemene criteria die toelaten een asielzoeker in nagenoeg elke situatie op te sluiten. De wetgever zet hiermee de deur open voor willekeurige opsluiting van asielzoekers. Wie zijn asielaanvraag niet binnen de 8 dagen na aankomst in België deed, wie documenten gebruikt waarvan vermoed wordt dat ze vals zijn, wie al eerder elders een asielaanvraag deed, wie verzwijgt al vingerafdrukken gegeven te hebben in een ander land, .. kan opgesloten worden.
Ook de veelbesproken EU-Turkijedeal leidt tot willekeur. Die deal houdt in dat mensen die zonder reisdocumenten via Turkije in Griekenland toekomen, naar Turkije teruggestuurd kunnen worden. De regeringsleiders die de deal sloten, hoopten zo de vluchtelingenstroom over de Middellandse Zee een halt toe te roepen. Maar de compensatieregeling die inhoudt dat voor elke teruggestuurde migrant een vluchteling uit Turkije in Europa wordt opgenomen, is drie jaar na de deal nog steeds grotendeels dode letter. De deal creëert zo een dubbele willekeur: enerzijds worden migranten zonder beoordeling van hun individuele situatie teruggestuurd naar Turkije vanuit Griekenland. Anderzijds leidt de deal ertoe dat veel migranten de facto opgesloten blijven op de Griekse eilanden.
Transitmigranten staan hoog op de agenda van beleidsmakers. De migranten zonder verblijfsrecht in België die om diverse redenen geen asiel aanvragen, wordt verweten voor overlast te zorgen in het Brusselse Noordstation, op snelwegparkings, aan de haven van Zeebrugge, … Veelvuldige politiecontroles en administratieve aanhoudingen worden ingezet om de situatie terug meester te worden. In het afhandelingscentrum waar de transitmigranten terechtkomen blijkt de willekeur. Enkelingen worden van daaruit gedispatched naar gesloten centra, de meerderheid van de transitmigranten wordt terug op straat gezet. Het is in het duister tasten waarom de éne hier en de andere daar belandt. Pure willekeur en dus in strijd met het verbod op willekeurige detentie.
Over Kati Verstrepen
Kati Verstrepen is voorzitter van de Liga voor Mensenrechten die sinds 1979 inbreuken op de mensenrechten aanklaagt en Belgen alert houdt rond de thema's vrijheid, veiligheid, privacy, detentie en discriminatie. Als advocate is ze al 30 jaar een van de weinige experts in vreemdelingenrecht. Ze wil de Liga verder uitbouwen als waakhond van en kenniscentrum over de mensenrechten.