In gesprek met ... Peter Hulsmans.
We beschikken in België dankzij de sociale zekerheid over een uitgebreid sociaal vangnet waar iedereen terecht kan voor een hele reeks tegemoetkomingen, uitkeringen en maatregelen. Ze zijn versnipperd over alle bestuursniveaus: zowel federaal, Vlaams, provinciaal als lokaal.
In 1994 werd in de Belgische Grondwet een bepaling van de ‘sociale grondrechten van de Belg’ ingeschreven. De sociale grondrechten erkennen dat iedereen recht heeft op een menswaardig leven en vereisen dat de overheid actief optreedt om dit te bewerkstelligen. De sociale grondrechten zijn opgenomen in artikel 23 en 24 (zie e-book) van de Grondwet.
De automatische toekenning van sociale rechten
In principe zijn er twee vormen van automatische toekenning:
• Bij de meest zuivere vorm van automatische toekenning van sociale rechten onderzoekt de overheid via verscheidene databanken of de voorwaarden om een bepaald recht te krijgen, vervuld zijn. De eventuele rechthebbende hoeft geen aanvraag in te dienen of enige actie te ondernemen. In bepaalde gevallen kan wel door de overheid bijkomende informatie gevraagd worden.
• In het tweede geval wordt iemand als mogelijk rechthebbende geïdentificeerd en wordt deze laatste op de hoogte gebracht en gevraagd om de nodige informatie over te maken ter verificatie.
Het doel van automatisering is om doeltreffender te werken waardoor de non-take up van deze rechten vermindert. Non- take up is simpelweg het niet opnemen van sociale rechten. Het zorgt voor een verarming van de mensen die de rechten waarop ze een beroep kunnen doen, niet opnemen. De redenen worden later onder de loep genomen. Het niet opnemen van sociale rechten treft vooral de meest kwetsbaren onder ons en meer specifiek ouderen, armen, allochtonen, alleenstaanden, daklozen en laaggeschoolden. Het is dan ook een van de wapens tegen armoedebestrijding.
“Armoede gaat niet enkel over een lege portemonnee. Het is niet alleen een zaak van een gemiddeld inkomen dat onder een bepaalde norm blijft. Het heeft ook en vooral te maken met ondermaatse prestaties voor wat de fundamentele rechten inzake gezondheid, woongelegenheid, voeding en zelfontplooiing aangaat.” (Frédéric Laloux, voormalig staatssecretaris voor Armoedebestrijding - Federaal Plan Armoedebestrijding 2008)
Waarom is de automatische toekenning van rechten zo belangrijk?
Begin 2016 genoten bijna 889.000 personen in het Vlaamse Gewest van verhoogde tegemoetkoming. Dit statuut wordt toegekend aan personen die een bepaald sociaal voordeel ontvangen (leefloon of gelijkaardige OCMW-hulp, IGO of GIB, uitkering voor personen met een handicap,...), personen met een specifieke hoedanigheid van wie het gezinsinkomen een bepaalde grens niet overschrijdt (wezen, gepensioneerden, invaliden, weduwen/weduwnaars, personen met een erkende handicap die geen uitkering ontvangen, ...) en sinds midden 2007 ook aan personen uit gezinnen met een bescheiden inkomen (OMNIO-statuut).
Enkel bij diegenen die een recht op verhoogde tegemoetkoming krijgen op basis van een bepaald sociaal voordeel gebeurt de toekenning automatisch. De andere personen die denken recht te hebben op de verhoogde tegemoetkoming moeten dit statuut zelf aanvragen. Een bepaald deel van de doelgroep heeft dit nog niet gedaan.
De Vlaamse Ouderenraad vraagt aandacht voor de onderbescherming van ouderen door onder meer de non-take-up aan te pakken. Het zijn dan ook de rechten die het meest gericht zijn op de ondersteuning van kwetsbare bevolkingsgroepen die het vaakst niet opgenomen worden.
Onderbescherming is de situatie waarin mensen zich bevinden wanneer ze de rechten en diensten waar ze aanspraak op zouden kunnen maken niet benutten. Om de problemen rond onderbescherming aan te pakken volstaat het niet te weten hoeveel onderbeschermden er zijn, maar is het ook essentieel te weten wie de onderbeschermden zijn.
Er zijn in de loop der jaren verscheidene studies verschenen die niet enkel dieper ingaan op het thema, zowel lokaal als federaal, maar ook de stand van zaken weergeven en aanbevelingen doen. Slechts enkele maar belangrijke hiervan werden gemaakt door:
• Het Vlaams Armoedesteunpunt
• Het Steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaanszekerheid en sociale uitsluiting
• Het HIVA (Hoger Instituut voor de Arbeid KU Leuven)
• Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin
Deze stelling wordt door meerdere instanties en organisaties bevestigd.
Enkele voor de hand liggende redenen zijn:
1. Ouderen zijn slecht geïnformeerd, onder meer door de digitale kloof
Steeds meer informatie wordt digitaal gedeeld. Sociale media als Facebook, nieuwsbrieven, allerhande websites met informatie zijn niet meer weg te denken uit onze samenleving. Uit cijfers uit een studie van 2015 door Prof. dr. De Marez van de UGent blijkt dat het gebruik van digitale media afneemt naarmate de leeftijd stijgt. Hoe hoger de leeftijdscategorie, hoe meer enkel tv als nieuwsbron wordt gebruikt. Er is een groot verschil merkbaar in internetgebruik en pc-bezit volgens opleidingsniveau, activiteitsniveau, leeftijd en geslacht. Het internet is een nobele onbekende voor 27 % van de mannen en 34 % van de vrouwen tussen 55 en 74 jaar.
2. Ontbreken van de actieve bekendmaking door de overheid
3. Stigmatisering
Alsmaar meer aarzelen mensen die voor een sociale voorziening in aanmerking komen deze aan te vragen wegens een schuldgevoel en uit angst te worden veroordeeld.
4. Fysieke afstand tot de dienstverlening (mobiliteitsproblemen)
In een memorandum uit 2014 haalt het Netwerk tegen Armoede al aan dat risicogroepen veel problemen hebben met betrekking tot het openbaar vervoer:
• Er is niet alleen de kostprijs, maar ook het kluwen om te weten of je recht hebt op een voordeeltarief en dan ook nog een hele rompslomp om dat voordeeltarief ook effectief te verkrijgen.
• 84 % van de mensen in armoede geeft aan dat ze problemen hebben bij het gebruik van de bus en 46 % ondervindt problemen met het nemen van de trein. Zowel het informatieve, financiële als administratieve aspect wordt als probleem ervaren.
Dat er nog veel werk aan de winkel is, blijkt onder andere uit de problemen die de FOD Sociale Zekerheid in februari had met nieuwe software waardoor 17.000 ouderen, die recht hadden op een tegemoetkoming voor hulp aan bejaarden (THAB), die steun voorlopig niet zouden krijgen. Daarom zal de FOD voorlopig terugkeren naar het oude computersysteem, zodat alle aanvragen afgehandeld en uitbetaald kunnen worden.
Meer weten over de huidige stand van zaken inzake automatische toekenning van rechten op federaal, Vlaams en lokaal niveau? Graag meer uitleg over twee belangrijke en te weinig gekende tools, met name de rechtenverkenner en de productencatalogus? Lees het e-book!
Peter Hulsmans
Adviseur ABVV-Metaal
Andere blogs van Peter:
Basisinkomen: doenbaar of wishful thinking?
Vakbondsvertegenwoordiging in het bedrijf verhoogt wel degelijk de arbeidskwaliteit
Wat heb jij te winnen (en te verliezen) bij een functieclassificatie?
Sociale zekerheid voor ‘Dummies’