Vrouwen verdienen vandaag gemiddeld 21,6 % minder dan mannen. Dat komt in de eerste plaats omdat vrouwen veel vaker deeltijds werken, bijvoorbeeld om voor de kinderen te zorgen. Maar ook wanneer we corrigeren voor de arbeidsduur, is de loonkloof nog altijd 8,5 % (en zelfs 11,8 % in de private sector). Vrouwen zijn immers ook oververtegenwoordigd in sectoren zoals de schoonmaak, zorg en social profit waar de lonen niet van de hoogste zijn.

Gelukkig verdienen vrouwen vandaag wel evenveel als hun mannelijke collega’s in dezelfde functie op hetzelfde bedrijf. Dat is evident, maar ooit was het anders… Naar aanleiding van Equal Pay Day willen we graag eens terugblikken op de allereerste vrouwenstaking in ons land. Op 16 februari 1966 legden meer dan 3.000 arbeidsters van wapenfabriek FN Herstal het werk neer, omdat ze veel minder loon kregen dan hun mannelijke collega's. Hun eis was duidelijk: gelijk loon voor gelijk werk!

De staking op FN zou uiteindelijk een mijlpaal worden, zowel voor de arbeidersbeweging als voor de vrouwenbeweging. De huidige strijd tegen de loonkloof tussen mannen en vrouwen heeft haar historische wortels in die sociale strijd van een halve eeuw geleden.

Ongelijk loon voor gelijk werk

Al in de jaren '50 van de vorige eeuw had de toenmalige CMB (Centrale der Metaalindustrie van België) berekend dat vrouwen slechts 65 tot 75 % kregen van wat mannen verdienden. En op FN Herstal kwam deze ongelijkheid zeer concreet tot uiting. In 1965 verdiende een vrouw op FN gemiddeld 25 % minder dan een mannelijke collega. En dat had niets te maken met het feit dat vrouwen vaker deeltijds werkten. Ze werden gewoon minder betaald voor hetzelfde werk.  

Een inpakker kreeg bijvoorbeeld 43 frank per uur, terwijl een inpakster slechts 32 frank verdiende. En als productie-arbeider verdiende je 40 frank per uur als man en 36,5 frank als vrouw. De minst geschoolde mannelijke arbeiders begonnen altijd in loonschaal 4, terwijl de vrouwen alleen maar in de schalen 1 tot 3 konden terechtkomen. Promotie maken was onmogelijk, want als vrouw mocht je niet deelnemen aan interne opleidingen.

Nochtans was in de jaren 1960 de gelijke verloning voor mannen en vrouwen al wettelijk geregeld. Het Verdrag van Rome (1957) – dat voorzag in de oprichting van de Europese Economische Gemeenschap – gaf de deelnemende landen vijf jaar tijd om de loongelijkheid in te voeren. Maar in de praktijk kwam daar maar weinig van terecht.   


De machine-vrouwen

Het waren de machine-arbeidsters van FN die de kat de bel aanbonden. Ze waren het beu dat ze systematisch minder betaald werden dan zelfs de minst gekwalificeerde arbeider. De machine-vrouwen werkten in fysiek zware omstandigheden. Ze stonden tussen de katrollen en aandrijfriemen en waren van kop tot teen besmeurd met olie en stof. Van hygiëne was geen sprake. Ze hadden alleen maar enkele emmers koud water om zich te wassen.

Op 16 februari 1966 legden ze het werk neer. Het was een echte wilde staking, zonder overleg en zonder officiële stakingsaanzegging. Aanvankelijk was er ook weinig steun vanuit de vakbonden, want die wilden eerst de resultaten van de sectorale onderhandelingen afwachten. Maar de machine-vrouwen wilden niet meer wachten. Ze eisen vijf frank opslag per uur, en wel onmiddellijk.

De staking verspreidde zich als een lopend vuurtje en werd massaal opgevolgd. 3.000 arbeidsters verlieten de fabriek en trokken door de straten van Herstal. Ze zongen: "Werken is gezond, maar je moet er wel voor betaald worden." Ook de mannen waren solidair en steunden de vrouwen in hun strijd. Veel mannelijke werknemers waren trouwens technisch werkloos, want door de staking lag een groot deel van de productie stil. 


12 weken staking

Zoals gezegd weigerden de vakbonden de staking te erkennen. Maar na twee weken konden ze niets anders dan toegeven. De opstand der vrouwen viel niet meer tegen te houden. Vanaf de derde week werd een stakingscomité opgericht, ter ondersteuning van de vrouwen en de gezinnen die het financieel moeilijk kregen.

Naarmate de staking voortduurde, groeide het besef dat de vrouwen eigenlijk een belangrijkere strijd leverden dan op het eerste gezicht leek. Het ging niet alleen meer over centen maar over de discriminatie van de vrouw in het algemeen. De staking was uitgegroeid tot een maatschappelijke protestbeweging die opkwam voor de rechten van de vrouw. Onder meer het recht op anticonceptie en abortus – typisch feministische thema's – kwamen aan bod.

Het hoogtepunt kwam er op 25 april 1966: 5.000 vrouwen van over het hele land betoogden in Luik voor meer gelijkheid. Vakbonden en linkse politieke leiders waren massaal aanwezig. 

Uiteindelijk werd op 5 mei – na 12 weken staking – een akkoord gesloten. De vrouwen van FN Herstel kregen onmiddellijk twee frank opslag per uur en nog eens 0,75 frank vanaf 1 januari 1967. 


Inspiratiebron

Vanuit een bepaald standpunt bekeken was de staking van de FN-vrouwen slechts een gedeeltelijk succes. Ze verdienden nog steeds minder dan hun mannelijke collega's. Van gelijk loon voor gelijk werk was er nog altijd geen sprake. Maar toch was de impact van de staking groot. Het was de allereerste keer dat een vrouwen-eis zoveel solidariteit en weerklank had veroorzaakt.

De problematiek van de loonkloof kwam keihard op de politieke agenda terecht. En ook de hardnekkige opvatting dat de vrouw aan de haard thuishoort werd fundamenteel in vraag gesteld. In de jaren die volgden zouden de machine-vrouwen een belangrijke inspiratiebron blijven voor iedereen die opkomt voor gelijkheid tussen mannen en vrouwen. Voor de feministische beweging is de vrouwenstaking op FN Herstal wel degelijk een mijlpaal.

Maar ook voor de vakbonden valt de betekenis niet te onderschatten. De vrouwen hadden hun rechtmatige rol opgeëist in de syndicale strijd. Na 1966 beseften de bonden dat ze in de toekomst maar beter rekening konden houden met de vrouwen.

Equal Pay Day en onze strijd voor gelijkheid tussen man en vrouw, zijn een ode aan de arbeidsters van FN Herstal. Het is hun strijd die wij vandaag verder zetten. Het is nog altijd nodig.