In gesprek met ... Luc Peiren.
De strijd om arbeidsduurvermindering beroerde de arbeidersbeweging van bij haar ontstaan. Dat hoeft niet te verbazen. Toen de industrialisering zich begin 19e eeuw op gang trok, was de werkgever almachtig. Arbeiders mochten zich niet verenigen om collectief hun belangen te verdedigen. Op de werkvloer waren arbeidsdagen tot twaalf, zelfs veertien uur, naast lage lonen en barslechte arbeidsomstandigheden, daardoor niet uitzonderlijk.
De eis om arbeidsduurvermindering stak dan ook al vrij vroeg de kop op. Waarbij al zeer vroeg, zeer concreet de achturendag vooropgesteld werd. Die achturendag heeft vele vaders. De Engelse renaissance-humanist, jurist, filosoof en staatsman Thomas More is daar één van. Hij pleitte in zijn Utopia (1516) al voor een arbeidsdag van zes uur met ook tien uur vrije tijd en acht uur slaap.
In de 19e eeuw was het Robert Owen, de vader van de Engelse en evengoed internationale coöperatieve beweging, die als een van de eersten zeer concreet de achturendag verdedigde in zijn Catechismus voor de arbeiders (1833).
De Engelse vakbeweging eiste die achturendag één jaar later al op en vanaf 1 mei 1866 wilde ook de Amerikaanse vakfederatie een wettelijke arbeidsdag van acht uur. Op 1 mei 1886 staakten zelfs 340.000 arbeiders in de VS voor zo’n verkorte arbeidsdag.
Maar ook in Europa maakte de achturendag opgang. De oproepen voor de achturendag en het aanhalen van de banden tussen de verschillende socialistische verenigingen van Europa, van de wereld verstrengelden zich alsmaar meer tussen 1886 en 1889.
Het zaad was geplant en van dan af volgden de gebeurtenissen zich elkaar in ijltempo op. In 1889 riep de Amerikaanse vakvereniging 1 mei 1890 uit als strijddag voor de achturendag. Op 1 mei 1890 wordt ook in België de achturendag op de kaart gezet. Waar de BWP sterk ingeplant was, werd gewoonlijk gekozen voor acties (stakingen, optochten ...) overdag. Waar de partij minder sterk stond, werd gewoonlijk geopteerd voor een avondmanifestatie.
Na deze allereerste 1 mei, die ook in het buitenland veel weerklank vond, bleef de problematiek van verdere arbeidsduurvermindering op de socialistische agenda staan.
Na een lange en zware (politieke) strijd kregen de mijnwerkers uiteindelijk een negenurige werkdag. Tot de Eerste Wereldoorlog bleef de achturendag een wensdroom voor veel arbeiders. De meeste arbeiders moesten het tot na de oorlog nog met ellendig lange werkdagen stellen. De oorlog bood de vakbeweging evenwel nieuwe kansen. De BWP trad tijdens de oorlog toe tot de regering. Met de BWP in de regering werd de achturendag in 1921 een feit. Maar daarmee was de strijd voor de arbeidsduurvermindering nog niet ten einde. Anno 1921 was er nog geen sprake van een vijfdagenweek.
In de tweede helft van de jaren 1930, toen het economisch tij wat keerde, ging de arbeidersbeweging terug in het offensief. Niet in alleen in België trouwens. In Frankrijk leidde een massale stakingsgolf in mei-juni 1936 tot de collectieve sociale akkoorden van Matignon, die de Franse arbeiders niet alleen de veertigurenweek maar ook hun eerste betaald verlof gaven. Het Franse voorbeeld bleek lichtend. In België werd d 40 urenweek gerealiseerd voor nijverheden, of delen ervan, waar de werkomstandigheden gevaarlijk of moeilijk waren. Na de algemene staking van 1936 zou het nog zo’n veertig jaar duren eer de 40 urenweek effectief en gradueel voor alle werknemers gerealiseerd werd.
Sinds de economische crisis van midden jaren 1970 bleef een verdere arbeidsduurvermindering op de agenda staan van de Belgische vakbeweging. Concreet werd in de tweede helft van de jaren 1970 al de 36 urenweek opgeëist. Zeer recent waren er ook voorstellen (van de Partij Van De Arbeid en ook de Parti Socialiste) om een 30 urenweek in te voeren. Deze eisen worden door de andere partijen evenwel van de hand gewezen. Verdere arbeidsduurvermindering is nochtans geen utopie. In Frankrijk voerde de overheid in 2000 bijvoorbeeld al een - weliswaar gecontesteerde – 35 urenweek in.
Lees het volledig historische overzicht en meer over de Franse 35 urenweek (maar nog zoveel meer) in het e-book rond arbeidsduurvermindering van ABVV-Metaal.
Luc Peiren
Projectmedewerker Amsab
Andere blogs van Luc:
Zijn de vakbonden echt zo conservatief als hun wordt verweten?
Andere blogs vanuit Amsab:
125 jaar Dag van de Arbeid
In gesprek met de directeur van Amsab
There is a war on, you know
Vrouwen en vrede, één strijd
80 jaar congé payé