In gesprek met ... Wim Careel.
Vandaag is het vrijwel zeker dat de opwarming van de Aarde de 2 graden Celsius zal overschrijden. Het is niet omdat we met z’n allen zeggen dat onze planeet niet meer mag opwarmen, dat dit ook gebeurt. Als we voortdoen zoals we bezig zijn – en dat doen we – gaan we naar een opwarming van om en bij de 4 graden Celsius tegen 2100. De gevolgen zullen navenant zijn: extreme hittegolven, afnemende voedselvoorraden, verlies van ecosystemen en een levensbedreigende stijging van de zeespiegel. Voor wie het nog eens wil horen: het door de mens ontregelde klimaat is het grootste probleem van onze generatie (en de komende generaties).
Als het probleem zo urgent is, hoe komt het dan dat de oplossingen die we bedenken zo ontoereikend zijn? In zijn boek Don’t Even Think About It: Why Our Brains Are Wired To Ignore Climate Change (2014) probeert de Britse klimaatexpert George Marshall deze vraag te beantwoorden. Mensen schieten pas in actie, aldus Marshall, wanneer ze geconfronteerd worden met duidelijke, zichtbare problemen die een onmiddellijke impact hebben op hun leefomgeving. Bij klimaatverandering is dat niet het geval: het probleem is onduidelijk, complex en voltrekt zich zeer langzaam. Het is ook grotendeels onzichtbaar, althans voor de rijke Westerse landen: de impact op het dagelijks leven is nog zeer beperkt.
Maar de kwestie reikt dieper. Ons economisch systeem is gebaseerd op kortetermijn-winstmaximalisatie. En de huidige manier van consumeren en produceren is uiterst geschikt om dit winststreven te realiseren. Fabrikanten van smartphones, wagens en wasmachines hebben er geen baat bij om de levensduur van hun goederen zo lang mogelijk te maken. Integendeel, hoe sneller een product ‘versleten’ of ‘uit de mode’ is, hoe sneller er opnieuw kan verkocht worden.
Om een oplossing te vinden voor het klimaatprobleem moet onze economie dus een grondige transformatie ondergaan. De Duits-Nederlandse architect Thomas Rau bespreekt dit in zijn boek Material Matters: Een Alternatief Voor Onze Roofbouwmaatschappij. Tegenover de lineaire economie (van grondstof naar product naar afval) plaatst hij een circulaire of kringloopeconomie.
In Rau’s visie blijven producenten eigenaar van de producten die ze ‘tijdelijk’ verkopen. Consumenten maken enkel nog gebruik van de diensten die een product levert (je koopt geen lamp maar licht, geen wagen maar mobiliteit). Op die manier wordt het – in tegenstelling tot vandaag – winstgevend om duurzame goederen te maken met een zo lang mogelijke levensduur.
Het wordt ook belangrijk om producten zo te ontwerpen dat ze achteraf eenvoudig kunnen worden ontbonden in hun grondstoffen. Want ook de fabrikant blijft geen eigenaar van de materialen die hij gebruikt. Ze werden tijdelijk ontleend aan de vorige schakel in de economische keten (bijv. de grondstoffenmijn). Op die manier ontstaat een eeuwige kringloop, waarin niets verloren gaat en afval niet meer bestaat.
Maar hoe geraken we daar nu? Volgens Thomas Rau kunnen we de noodzakelijke omslag alleen maken met een sterke overheid. Een overheid die volledig ten dienste staat van de samenleving en niet aan het handje loopt van allerlei economische belangen. Er is nood aan leiderschap, aan mensen die – voorbij de waan van de dag – doen wat nodig is. Maar bovenal, zegt Rau, hebben we dringend nood aan de voltooiing van de Copernicaanse omwenteling. Sinds Galileo Galilei weten we dat de mens niet het centrum van het heelal is. Alleen is dat tot op vandaag nog niet écht doorgedrongen in ons bewustzijn. We moeten beseffen dat we deel uitmaken van de natuur, dat wij nergens boven verheven zijn. Alleen als we écht accepteren hoe de wereld in elkaar zit, hebben wij een toekomst.
Wim Careel
Adviseur ABVV-Metaal
Andere blogs van Wim:
Wie de sociale verkiezingen wilt winnen, volgt best vorming bij ABVV-Metaal
Onderteken de petitie en kom op voor een rechtvaardige fiscaliteit
Waarom een mening spuien over de taxshift best gebeurt met kennis van zaken
Maak werk van werkbaar werk
Werkbaar werk niet meer weg te denken van de sociale agenda
De vennootschapsbelasting wordt hervormd: een goede zaak?
De vakbond doet meer dan je denkt!