In gesprek met ... Christophe Busch.
Zou een heel klein beetje oorlog
Soms niet beter kunnen zijn
(Stijn Meuris)
Zonder enige twijfel moet BREXIT het woord van het jaar 2016 worden. Net zoals het jaar 1989 voor mij onlosmakelijk verbonden is met de val van de Berlijnse muur. Beide gebeurtenissen gaan over scheiden en verbinden in Europa.
Een keerpunt dat terecht grote emoties en onzekerheid teweegbracht bij de bevolking. Naast de uitbundige vreugdetaferelen staat één specifiek beeld op mijn netvlies gebrand. Het is de haast surreële persconferentie waarop de DDR-politicus Günter Schabowski aankondigde dat de grenzen ‘sofort’ open gingen. Niet geheel volgens het plan van de STASI weliswaar. Maar het duidelijke signaal op de televisie leidde de Berlijnse bevolking regelrecht naar de grensovergangen. Een muur viel en twee gescheiden werelden staken de hand uit naar elkaar. Zonder allemaal goed te weten waartoe dit zou leiden. Alhoewel ik toen nog heel jong was, wist ik dat dit een belangrijk moment in de geschiedenis was. Iets dat impact ging hebben, iets dat fundamenteel ons samenleven zou veranderen.
Hetzelfde gevoel kreeg op 23 juni 2016. Ik had meerdere jaren extra op de teller staan, maar de emoties waren identiek. Met verstomming haakte ik gedurende de voormiddag in op de onthutsende nieuwsstroom dat het Verenigd Koninkrijk had besloten uit het EU-project te treden. De coup de théâtre werd kracht bij gezet door het ontslag van premier Cameron dat daarop volgde en de ogenschijnlijke onbeheersbare politiek-economisch wervelwind die snel daarna begon te razen. De keuze van een kleine meerderheid leidde tot een eerste aanzet van boedelscheiding. De handdruk werd gelost en elkeen zoekt een eigen EXIT. Zonder allemaal goed te weten waartoe dit kan leiden. Een belangrijk moment in de geschiedenis. Iets dat impact gaat hebben, iets dat fundamenteel ons samenleven zal veranderen.
Wat is er gebeurd tussen Berlijn en Londen, tussen ’89 en ’16? Welke continuïteiten en discontinuïteiten zien we in onze Europese geschiedenis? Vanuit mijn werkzaamheden op vlak van herinneringseducatie en extremisme toen en vandaag betekent Europa voor mij dat grote vredes- en samenlevingsproject. Het lovenswaardige initiatief dat werd gesticht op de ruïnes van twee gruwelijke wereldoorlogen die miljoenen mensen tot slachtoffers hebben gemaakt. Of zoals Winston Churchill het benoemde ‘a United States of Europe’. In zijn befaamde speech ‘I wish to speak to you today about the tragedy of Europe’ aan de universiteit van Zurich in 1946 formuleerde hij het als volgt:
“... Yet all the while there is a remedy which, if it were generally and spontaneously adopted, would as if by a miracle transform the whole scene, and would in a few years make all Europe, or the greater part of it, as free and as happy as Switzerland is today.
What is this sovereign remedy?
It is to re-create the European Family, or as much of it as we can, and provide it with a structure under which it can dwell in peace, in safety and in freedom.
We must build a kind of United States of Europe.
In this way only will hundreds of millions of toilers be able to regain the simple joys and hopes which make life worth living.”
Het BREXIT-verhaal confronteerde me opnieuw met de kwetsbaarheid van ons toch wel heel recent Europees-democratische project. Daags na het referendum zag ik diverse getuigenissen uit beide kampen de media bestoken. Zowel de doorwinterde opiniemaker als de eenvoudige man en vrouw in de straat deelde zijn of haar mening. Met sommigen ben ik het fundamenteel oneens, maar vele meningen brachten elk een klein stukje van de realiteit, van het probleem, van de uitdaging waarvoor we staan. Van één getuigenis werd ik echter kwaad. Een Britse dame op een of andere markt getuigde voor de camera van haar vreugde voor de LEAVE-beslissing. Ze zette haar vreugde kracht bij door te wijzen naar de hemel en te beklemtonen dat Churchill meekeek en heel tevreden was. Een potsierlijk beeldfragment dat ultiem nog kracht werd bijgezet door het gekende V-teken. Ik onderdrukte mijn drang om vanuit Gent naar London te roepen dat Churchill zich waarschijnlijk aan het keren was in zijn graf. Niet alleen voor dit ene beeldfragment of de BREXIT op zich, maar nog meer voor hoe zijn uitspraken flagrant zijn misbruikt en uit de context werden gerukt in het gepolariseerde debat dat de BREXIT voorafging.
Onbewust gaf de desbetreffende dame wel een heel helder maar ook onbedoeld signaal. De dame haar gebrek aan historisch inzicht deed me herinneren aan de vele jonge scholieren die ik vandaag in ons museum of in de scholen soms tegenkom. Ik maak er een gewoonte van om eens te polsen naar hun kennis van het verleden en onze instituties. Frequent raak ik ontgoocheld. Eerste en Tweede Wereldoorlog wordt door elkaar gegooid, de grote actoren zijn nauwelijks gekend (Hitler gaat nog net), laat staan dat deze studenten de historische continuïteiten of discontinuïteiten opmerken. Ja, WO I leidde tot WO II en deze leidde tot de Koude Oorlog enz enz.
Eén antwoord komt steeds terug. “Europa meneer, dat is er voor de euro, voor gemakkelijker te reizen en te betalen!” ‘Den oorlog’ lijkt voor velen een ver verleden en brengen het nauwelijks in relatie met onze Europese instituties. Ze hebben er wel over gehoord, maar beseffen vanuit onze welvaart en consumptiemaatschappij te weinig wat er zich toen heeft afgespeeld, welk leed toen werd veroorzaakt. De tijd heeft immers automatisch als gevolg dat we vervreemden van ons eigen verleden. Deze vervreemding is mijn vijand. Niet ‘de andere’ uit een of ander kamp, maar wel het gebrek en de kortzichtigheid waarmee we ons eigen verleden omarmen. De vijand van geen lessen te trekken uit het verleden, van niet te wikken en te wegen en cumulatief het beter trachten aan te pakken dan onze voorouders.
Dankjewel Britse marktkraamster dat je me kwaad maakte door zo ignorant met onze geschiedenis om te gaan. Dankjewel, omdat het me enorm versterkte in mijn overtuiging en daadkracht om nog meer in te zetten op het verspreiden van ons Europees historisch bewustzijn. Ik geloof in een nog beter en sterker Europa waar we moeten aan bouwen. Ik zal het steeds luider schreeuwen “Europa ik hou van jou en dit is de reden waarom:”
Christophe Busch
Algemeen directeur Kazerne Dossin
Andere blogs van Christophe:
Buchenwald, Amsterdam en Parijs: van cumulatieve radicalisering toen tot de aanslagen vandaag
9/11, 7/7, 13/11 & 22/3 - New York, London, Paris & Brussel.