In gesprek met ... Jorre Van Damme.

Een groeiende wereldbevolking, waarvan een steeds groter deel ook welvarender wordt, zet Europa, dat amper beschikt over grondstoffenvoorraden, voor enorme uitdagingen. Hoe voorzien in voldoende grondstoffen om onze welvaart en productie in stand te houden? Grondstoffen ontginnen om er producten mee te maken die na een steeds korter gebruik op een afvalberg belanden, is niet langer houdbaar. Materialenschaarste is niet langer een zorg voor de verre toekomst, maar laat zich nu in meer of mindere mate al voelen. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat inzetten op duurzaamheid meer dan ooit loont.

Uitdagingen overstijgen pasklare antwoorden

De Europese milieuregelgeving heeft, zo blijkt uit het vijfjaarlijks rapport van het Europees milieuagentschap, duidelijk resultaat opgeleverd op vlak van afval, water, luchtkwaliteit, innovatie, werkgelegenheid en groene groei. Maar er blijven hardnekkige problemen bestaan en het potentieel wordt nog niet voldoende gerealiseerd. Alleen een grondige, structurele aanpak van ons hele productie- en consumptiesysteem biedt hiervoor een oplossing. Er is dus een echte transitie nodig, hier en daar bijsturen zal niet meer volstaan.

Vlaanderen, traditioneel een koploper inzake recyclage, beseft ook dat inzetten op recyclage alleen niet meer zal volstaan als antwoord op de grote uitdagingen die nu al pal voor onze neus liggen.

No waste-economie

Is er een andere realistische keuze dan de overgang van onze huidige lineaire economie naar een kringloopeconomie? Cradle to Cradle – letterlijk vertaald 'wieg tot wieg' – productie maakt ook hier meer en meer opgang. Het is dan ook een goed voorbeeld van een antwoord op die uitdaging op het niveau van industriële productie. Nieuwe regelgeving en doelstellingen op Europees niveau zullen dit soort nieuwe vormen van productie alleen maar doen toenemen.

De idee is dat van bij de ontwerpfase en doorheen heel de keten alles in het werk wordt gesteld om geen grondstoffen te verloren laten gaan. Met andere woorden: afval bestaat dan niet meer, elk materiaal kan na gebruik voor een gelijkaardige of andere toepassing worden ingezet. Dat is het eerste principe. Het tweede principe is dat alles drijft op hernieuwbare energie. Het derde principe is dat van diversiteit en innovatie als sleutel voor een veerkrachtige en duurzame economie.

Circulaire metaalindustrie?

Ook in de metaalsector, ja. In 2013-2014 werd daarom in het kader van het Vlaams Materialenprogramma een roadmap uitgewerkt met het oog op een circulaire economie in Vlaanderen. Door de waardeketen voor metaalrecyclage in Vlaanderen te versterken kan Vlaanderen dé circulaire hub van Europa worden voor (kritieke) metalen. Industrie en beleid schrijven en implementeren hiertoe een plan van aanpak. Het doel? De werkgelegenheid in en de toegevoegde waarde van de cluster van samenwerkende bedrijven in heel de keten stimuleren. Hoe kunnen slim design en selectieve inzameling bijdragen tot meer economisch rendabele recyclage? Hoe verzekeren we de aanvoer van afvalstromen naar Vlaamse recyclagefaciliteiten? En hoe creëren we functionele markten voor gerecycleerde grondstoffen? Voor dergelijke vraagstukken wordt gezocht naar antwoorden en oplossingen.

Boost voor werkgelegenheid

Ook tonen verschillende studies – opnieuw - aan dat investeren in een groene economie op termijn meer voordelen dan nadelen meebrengt op vlak van jobs. Zo liet het WWF berekenen dat een resolute omschakeling naar een groene economie in Europa 20 miljoen jobs kan opleveren tegen 2020. Op dit moment zijn er al zo'n 14,6 miljoen Europeanen werkzaam in de 'groene sector', maar er is dus nog een groot potentieel aan bijkomende tewerkstelling.Het gaat dan niet alleen om jobs zoals die in de hernieuwbare energiesector, maar vooral ook om jobs in bedrijven die meer inzetten op hergebruik en recyclage, in plaats van ontginnen en weggooien van materialen. Die jobs zijn bovendien arbeidsintensiever meer lokaal verankerd, en kunnen bedrijven en overheden jaarlijks 500 miljard euro besparen. Een van de studies van SuMMa, het Steunpunt Duurzaam Materialenbeheer, berekende dat Vlaanderen in een transitiescenario 3,4 miljard euro kan besparen aan materiaalkosten indien we overschakelen op een circulaire economie.

Samenlevingsproject

Zo'n grondige omslag of 'transitie' kan echter alleen lukken als naast industrie en overheid ook onderwijs, kennisinstellingen én het middenveld van elkaar leren, met elkaar rekening houden en waar mogelijk samenwerken. En dat gebeurt ook al: binnen het Vlaams Materialenprogramma werd ook een samenwerking opgestart, die de impact op jobs bekijkt bij een omschakeling naar een echte circulaire economie.

Voor een aantal cruciale sectoren, waaronder de metaalsector, is meer zicht nodig op welke jobs bijkomen en welke veranderen. Maar ook: welke bijkomende of andere competenties vergt de uitbouw van deze jobs? Met andere woorden: naar welke 'groene vaardigheden' moeten we op zoek? Want onder meer het onderwijs, opleidingsinstanties als VDAB en ook sectorfondsen zullen deze veranderingen mee in goede banen moeten leiden.

Arbeid & Milieu is ook betrokken in dit traject, als een luisterend oor én een stem van een deel van het middenveld. Ook in het sociaal overleg zullen de groene vaardigheden namelijk meer en meer aan bod moeten komen. In de recentste editie van AM Magazine, gaan we trouwens dieper in op dat thema, en leggen we de focus op de mogelijke rol die sectorfondsen kunnen spelen in dit verhaal.

Wie zet belang werknemers op de agenda?

Bij Arbeid & Milieu schrijven we geen magazines en geven we geen vormingen voor ons plezier. We doen dit omdat we zien dat de bescheiden bijdragen van A&M alleen in overlegfora zoals die in het Vlaams Materialenprogramma uiteraard niet zullen volstaan om de belangen van werknemers te verdedigen in deze transitie. Noch om de mogelijke negatieve gevolgen voor werknemers op de agenda te zetten, noch om alles in het werk te stellen om de opportuniteiten op vlak van tewerkstelling en milieuwinsten voor ons allen te verzilveren.

Iedereen in de vakbond zou hier op de ene of andere manier zijn of haar rol moeten kunnen opnemen, en van de transitie waar we voor staan of al middenin zitten, mee een rechtvaardige transitie te maken. Zonder de niet aflatende inzet van ons middenveld, waaronder de vakbonden, is de kans reëel dat we de kans op een écht duurzame economie mislopen, of op de weg daarnaartoe op zijn minst heel wat werknemers aan de verliezende kant zullen eindigen.

Om vakbondsafgevaardigden te wapenen om in het sociaal overleg met dit thema aan de slag te gaan, heeft ABVV-Metaal overigens al bijzonder vooruitstrevend werk verricht in een samenwerking met professor Bernard Mazijn. Maar daar horen jullie ongetwijfeld nog van via andere kanalen. Wordt zeker vervolgd dus...

Jorre Van Damme
Coördinator Arbeid & Milieu