In gesprek met ... Philippe Diepvents.
Een Hollander en een pak lezersbrieven
Bezigheidstherapie, dat is de kritiek die de VDAB afgelopen weken voor de voeten geworpen kreeg. Er is geen aanbod voor de hoogopgeleide jongere. Er is geen aanbod voor de actieve zestigplusser. De kranten staan bol van de lezersbrieven.
De Nederlandse schrijver Rutger Bregman ging in het televisieprogramma Reyers Laat nog een stap verder door in klinkklare taal te stellen dat het probleem in Vlaanderen is dat "al die cursusjes en begeleidingsprogrammaatjes voor werklozen totaal zinloos zijn" en dat dat geld beter besteed zou kunnen worden.
Oh rampspoed, moet menig beleidsmaker gedacht hebben. Want cursusjes en begeleidingen vormen (naast sancties) de ruggengraat van ons Vlaamse arbeidsmarktbeleid. Zowat elk tewerkstellingsprogramma of werkgelegenheidsplan steunt erop. 't Is goed in 't eigen hert te kijken, nog even voor het slapengaan, dus laten we de vraag eens ernstig bekijken: is begeleiden naar werk zinloos?
Alles over werk zoeken in 1 grafiek
Om daarover iets zinnigs te zeggen heb je cijfers nodig. Dus bij deze: alles wat je ooit wilde weten over werk zoeken in 1 grafiek.
Het opzet is heel simpel: we nemen het aantal werklozen, het aantal vacatures en het budget dat naar begeleiding gaat en we zetten al die gegevens af tegenover hun situatie in 2008, het moment waarop de economische crisis toesloeg. Het startjaar is dan gelijk aan 100 en je kunt zo zien hoe de cijfers zijn geëvolueerd.
Eerste vaststelling: werk zoeken anno 2015 is een huzarenstukje. Sinds het uitbreken van de crisis in 2008 steeg het aantal werklozen met bijna 40 % (van 168.000 naar 235.000). Het aantal vacatures dat de VDAB ontvangt, kreeg in dezelfde periode een knauw (rond de 20.000 per maand) en is pas nu ongeveer teruggekrabbeld naar het niveau van net voor de crisis. Het aantal vacatures steeg dus met 0 %.
De afstand tussen de rode en de groene lijn, is dus hoeveel moeilijker het vandaag is dan in 2008 om een job te vinden. In 2011 leek het even alsof de situatie van voor de crisis hersteld ging worden (niet dat die dan zo rooskleurig was trouwens) maar daarna wordt de kloof weer groter en op vandaag is die weer even groot als in 2009. Het is met andere woorden weer even moeilijk om aan werk te geraken als een jaar na het uitbreken van de crisis.
Is begeleiding zinvol?
Meer werklozen, minder jobs. Betekent dat dat begeleiding zinloos is? Dat is wat kort door de bocht. Als je iets kunt waar er veel vraag naar is, maar je vindt toch geen job, dan kan hulp bij het zoeken zinvol zijn. Als er geen of weinig vraag is naar wat je kunt, dan kan een herscholing interessant zijn.
Alleen... niet iedereen is om te scholen. En niet iedereen zoekt verkeerd. Soms is het inderdaad gewoon zo dat er te weinig geschikte jobs zijn. Begeleiding naar werk is belangrijk voor diegenen die ermee gebaat zijn. Maar hoe groter de afstand tussen die twee lijnen op onze grafiek – hoe meer werklozen en hoe minder jobs – hoe groter de groep werklozen die eigenlijk niet zoveel hebben aan begeleiding, omdat hun werkloosheid nog weinig te maken heeft met hun opleiding, talenten of de manier waarop ze zoeken en des te meer met de beschikbare jobs.
Hoe meer kans ook dus, dat we voor die groep mensen effectief zinloze begeleiding en bezigheidstherapie aan het organiseren zijn. Het is dan ook logisch dat de klachten daarover net nu meer en meer de kop op steken.
Wie verdient eraan?
Gaat er in Vlaanderen veel geld naar begeleiding? Ja. De evolutie van dat budget zie je in de blauwe lijn van onze grafiek. Ook die stijgt sterk, al volgt ze niet helemaal de evolutie van de het aantal werklozen. Het loont de moeite om die stijging even verder uit te pluizen. Het is de optelsom van het geld dat de overheidsactor VDAB krijgt om mensen te begeleiden en het geld dat naar private spelers (commerciële en vzw's) gaat.
Als we die beide even uit elkaar trekken, zien we dat er sinds het begin van de crisis bespaard werd op de VDAB, maar fors geïnvesteerd in de begeleiding die uitbesteed wordt aan partners. Het budget voor de private markt is in 2014 gestegen tot maar liefst 182 % van wat het in 2008 was. Vanaf 2013 geven we trouwens meer uit aan begeleiding door partners dan aan werkingsbudget voor de VDAB. Het is niet bij de haren getrokken om te stellen dat het begeleiden van werklozen in Vlaanderen stilaan big business geworden is.
Is dat erg?
Zeggen dat begeleiding misschien soms zinloos is, is in het Vlaamse arbeidsmarktbeleid vloeken in de kerk. De interessantere vraag is echter: als het zo zou zijn, zou men dat dan erg vinden? Heel wat beleidsmakers zijn vandaag de dag dan ook van oordeel dat werklozen best beziggehouden worden, al was het maar om zeker te zijn dat ze wel zoeken naar werk. Verstandig is dat niet. Efficiënt is het evenmin, want je besteedt steeds meer geld aan het begeleiden van mensen die zelf weinig kunnen veranderen aan hun situatie.
Private partners zijn daarbij niet de vijand. Zij voeren ook gewoon uit waarvoor ze betaald worden. Meestal doen ze dat vrij goed. Maar als we ze mensen sturen die eigenlijk weinig gebaat zijn bij begeleiding, dan moet je niet schrikken als er klachten komen van werklozen die hun dagen gevuld zien met cursussen over hoe de VDAB-website te gebruiken, met dagelijks naar een 'zoeklokaal' te komen of op de Power Plate te gaan staan (ook dat laatste gebeurde ooit echt).
There Is No Alternative?
Kan het anders? Ja, het kan anders.
Dezelfde Bregman maakte onlangs de berekening dat er in Nederland vier keer zoveel ambtenaren bezig zijn met fraude bij uitkeringen dan met belastingontduiking, terwijl die eerste soort fraude per case veel minder opbrengt dan de tweede. Dat is dom en inefficiënt. Misschien moeten we in Vlaanderen eens dezelfde soort redeneringen beginnen maken.
Als het probleem in toenemende mate is dat er te weinig vacatures zijn, te weinig kansen op werk, dan moeten we misschien wat minder begeleiding organiseren van werklozen en wat meer inzetten op 'werkgelegenheidsbegeleiders'.
Wat die dan zouden kunnen doen? Een paar voorbeelden.
Naar schatting 1 op 3 vacatures is onbekend bij VDAB. Gewoon omdat veel werkgevers het nut niet zien van het doorgeven ervan. Als we hen kunnen aansporen of verplichten om dat wel te doen, en dan ook nog eens in klare en een beetje eenvormige taal, dan zouden werklozen gemakkelijker toegang hebben tot alle vacatures en zou dat al een deel van de begeleiding overbodig maken.
Als we zien dat 2 op de 3 bedrijven in de ongelooflijk zwaar gesubsidieerde dienstenchequesector zonder pardon ingaat op de vraag om te discrimineren, dan vernietigen zij heel wat werkgelegenheid voor mensen met een migratieachtergrond. Meer inspecteurs op de cel anti-discriminatie, dat levert dus op concrete kansen op voor wie vandaag niet aan de bak komt. Ook zonder begeleiding.
De regering zet volop in op loonkostenverlaging. De instrumenten worden vereenvoudigd en de steunbedragen gaan omhoog. Het doel hiervan is duidelijk: meer jobs. Maar er wordt niet gecontroleerd of die er ook effectief komen. In de klassieke arbeidsmarkttermen gesteld: We weten dus niet of bedrijven wel voldoende moeite doen om jobs te creëren in ruil voor hun overheidstoelage.
Werkgelegenheidsbegeleiders zouden daaraan kunnen verhelpen. In plaats van extra consulenten bij VDAB of partners aan te werven die zich waarschijnlijk steeds vaker met bezigheidstherapie zullen moeten gaan bezighouden, zetten we ze in om in de bedrijven te gaan kijken of er daar belemmeringen voor een goede werking van de arbeidsmarkt kunnen worden weggewerkt. Belemmeringen zoals discriminatie, het onzorgvuldig omspringen met vacatures of het inefficiënt aanwenden van overheidssteun.
Philippe Diepvents
Adviseur arbeidsmarktbeleid en sociale economie ABVV